De hoek Langestraat en (huidige) Vicariestraat
door H.W.J.DERKSEN

Uit Mededelingen jaargang 7, 1982, nr 3

Onderaan dit artikel vindt u nog een overzichttekening van de Bloemerstraat in 1915.
Nog slechts voor de oudste Huissenaren valt nevenstaande foto , welke wij ter reproductie mochten ontvangen van de fam. M.J.Hendriks—Broekman (St.Jorisplein) , te identificeren. Zij toont het pand op de hoek van de Langestraat en de huidige Vicariestraat (toen officieel Bloemerstraat geheten, maar in de volksmond Smidsgas of Kapelaansgas geroemd), vóórdat het werd gesloopt om plaats te maken voor café—restaurant "De Toelast", dat de heer C. Berendsen er in 1914/15 liet bouwen.
Hij deed dat later (1926) over aan zijn zoon Ant.H.Berendsen, die het exploiteerde tot aan het bombardement van 2 oktober 1944 (1).
De foto laat het hoekpand zien, dat er tot 1914 stond en toen als winkelwoonhuis en bakkerij in gebruik was bij de fam. Sieprnan—Thebes (2).
Over de bebouwing van die hoek Langestraat—Vicariestraat is reeds eerder hier gepubliceerd. Men zie b.v. voor de situatie eind 16e — begin 17e de plattegrond, afgedrukt in "Mededelingen", jrg.3,nr.2, p. 55 (percelen 16 en 17 — op de hoek van "Die Arnhernsche Strait to Huessen" en "Kerckhoff").
Bekend is, dat er rond 1586 woonachtig was als eigenaar burgemeester Peter Kemerlingh als opvolger van Wolter Kleinpenning "Beseher" (tolopziener) , en vóór burgemeester Jacob Canis (3).
De oudste Nederlandse kadastrale leggers dateren van 1832 en daaruit blijkt (4), dat aldaar — Sectie D nr. 217 — toen geregistreerd waren: huis en erf, ter oppervlakte van 1 roede en 84 el, ten name van "Cornelis van Engen te Huissen" (dit pand kornt ook reeds voor de op de zgn. Verpondingskaart van 1809/10), die zijn eigendom rond 1841 overdeed aan "wed. Derk Peters, landbouwster te Huissen".
Deze verkocht op haar beurt erf en opstal in 1843 aan Jacobus Janssen, een uit Huissen geboortige schoenmaker, die zich toen vanuit Arnhem wederom in Huissen vestigde (5). Twee jaar later, in 1845, brandde het pand af, waarna het werd herbouwd. De foto laat derhalve het in 1845/46 herbouwde pand zien, dat zijn voorgevel had aan de zijde van de Langestraat.
Aan de zijde van de (huidige) Vicariestraat was aangebouwd een afzonderlijk pandje dat na de sloop van het hoekpand in 1914/15 bleef staan en dat als tapperij en proeflokaal "De Oude Toelast" (ter onderscheiding van het later gebouwde café-restaurant "De Toelast") nog bij oudere Huissenaren bekendi is.
Het valt duidelijk te herkennen op het stadsgezicht vanuit de toren, afgedrukt in "Mededelingen" , jrg. 3, 1, p.2 (links boven).
Dit had — aldus de kadastrale legger — een van oppervlakte 47 el, was later afgescheiden van het oorspronkelijke pand en werd 1865 verkocht aan "Antonius Michgels, tapper en kleermaker te Huissen" (6). Vermoedelijk werd eerst in dát jaar de tapperij in het pandje gevestigd; vóór 1865 werden de eigenaren en bewoners niet met het beroep "tapper" of "kastelein" aangeduid.
Na Michgels' overlijden in 1877 ging het in 1879 over aan diens oudste zoon Gerardus Jacobus Michgels (7) en verdere erfgenamen.
In hetzelfde jaar verkochten de erven (kinderen) Michgels het pandja aan hun moeder "Petronella Boshoven, kastelein, vrouw van Petrus Antonij Festen" (8). Drie jaar later — in 1882 — werd het door de erfgenamen van de op 5 augustus 1880 gestorven Petronella Festen—Boshoven verkocht aan "Theodorus Koenen, tuinman, Huissen" (9) die het een jaar later alweer van de hard deed en verkocht aan "Judocus Scheepers, sigarenmaker, Huissen" (10), die de tapperij zou drijven tot 1887.
Op 2 mei van dat jaar verhuisde hij met vrouw en dochtertje naar Gestel (NB) en verkocht het pandje aan "Johannes Gerardus Meijer, zonder beroep, te West—Pannerden" (Doornenburg) (11). Meijer trouwde op 14 september 1892 met Maria Johanna Neerincx (12) maar stierf reeds vier en een half jaar later, op 1 februari 1893.
Op 29 augustus van dat jaar werd een zoon geboren, Johannes Gerardus Meijer, de bij vele oudere Huissenaren nog bekende horlogier "Gradus" Meijer. Zijn nog jeugdige moeder hertrouwde op 9 mei 1894 met haar oude jeugdliefde Cornelis (Kees) Berendsen (13), die aldus zijn intrede deed in "De Toelast".
Het was een klein café, zoals er talloze in Huissen waren en waren geweest, althans tot de invoering van de Drankwet, toen Huissen zelf ruim 50 herbergen, tapperijen, bier- en wijnhuizen telde. Van ongeveer gelijke grootte was b.v. het iets verder op in de straat gelegen café "Vogelenzang", gedreven door Willem Roelofs (14) een neef van Kees Berendsen Sr.
Ofschoon van geringe afmetingen werd in dergelijke "herbergen" , zoals ze meestal werden genoemd, met kermisdagen zelfs nog gedanst, al moest dan wel het een en ander worden ontruimd, zoals in "De Toelast" het geval was. "Vogelenzang" had - in tegenstelling tot "De Toelast"- zelfs een biljart. De "herbergen" dragen weliswaar de vermelde namen, maar in de volksmond werden ze meestal met de naam of bijrnaam van de kastelein aamgeduid.
"Bèj d'n Buut" heette het als men in café "Vogelenzang" verbleef -de bijnam van de kastelein — en "Bèj Kees" als men in "De Toelast" verkeerde. Men zal zich herinneren, dat in het gesprek tussen "Willem en Dorus", dat in de vorige aflevering werd geciteerd (15) de persoon Dorus tegen Willem zegt: "Zeg Willem neem een halfje bij Kees.....".
Toen Kees in 1894 zijn intrede deed in "De Toelast" was het belendende hoekpand bewoond door J.W.Sieprnan. die er winkel en bakkerij (bekend om een door een hond voortbewogen roggebroodmolen) dreef.
Het na de eerdergenoemde brand in 1845/46 door Sshoenmaker Jacobus Janssen herbouwde pand was in 1872 in eigendom overgegaan aan de zoon "Jacobus Janssen Jaczn" (16), die het in 1883 had verkocht aan zijn zwager "Andries Balk, kleermaker, Huissen (17). Deze had het pand nauwelijks vier jaar in bezit gehad toen hij het verkocht aan broodbakker J.W.Siepman (18).
In 1914 werd het pand tenslotte gekocht door "buurman" C. Berendsen, die het liet slopen, waarna, onder architectuur van zijn oudste zoon J.C. Berendsen (19), de latere gemeente—architect, die toen juist de opleiding aan de Arnhemse Ambachtsschool achter de rug had, het café—restaurant "De Toelast" met woning en bovenwoning (met ingang aan de Bloemerstraat werd gebouwd.
Daaraan belendde dus de tapperij, die verder ls proeflokaal "De Oude Toelast" dienst deed. De jeugdige bouwmeester kreeg daarbij de hulp van zijn oud - leraar Odinot (20)
"De Toelast" zou dertig Jaar lang zijn geheel eigen bijdrage leveren aan het gezelligheidsleven in het stadje voordat het oorlogsgeweld het pand en het belendende pandje verwoestte en aan de levens van de bewoners op zulk een tragische wijze een ende zou maken.
Het huidige café "De Toelast", dat in de plaats kwam van het in 1944/45 verwoeste pand, kreeg de voorgevel aan de Vicariestraat. Boven de ingang bevindt zich een gevelsteen, waarin een afbeelding van een toelast en de gelijke naam is gehouwen.

NOTEN (bij: "DE HOEK LANGESTRAAT (HUIDIGE) VICARIESTRAAT")
1) Daarbij kwamen hij, zijn echtgenote en drie kinderen, zijn ouders en stiefbroer m"Gradus" Meijer, om het leven door een voltreffer op de kelder van het tegenover gelegenouderlijk huis, hoek Weverstraat. "De Toelast" c.a. werd -vermoedelijk door V 1 —inslag- verwoest toen het geëvacueerde Huissen frontgebied was tussen 25 Oktober 1944 en 13 april 1945.
2) Sieprnan, Johannes Wilhelmus, geb. Huissen 21 sep. 1855, met Thebes, Hendrina, geb. Huissen 31 mrt. 1863 (GAH, Bev.Reg. 1880/90, Wijk A 2e dl,A288, bl.381).
3) Zie noot 12 (p.118) bij: E.J.C. Kamerling, "De Hoeven en de familie van Vinceler" , in "Mededelingen", jrg.2, nr.5.
4) Met vriendelijke dank aan de bewerkers van het statisch archief der gerneente, dr. E. Smit en drs. J.H.F. Zweers.
S) Janssen, Jacobus, geb. Huissen 16 nov. 1808, r.k., schoenmnaker, overl. Huissen 2 nov. 1874 (GAH, Bev.Reg. 1870-8O, Wijk A, Stad, A. 71).
S) Michgels, Antonius, geb. Huissen 7 mei 1822, r.k., kleermaker, Overleden Huissen 21 mrt. 1877. Hij was gehuwd met Boshoven, Petronella, geb. Huissen 8 dec. 1829, overl. Huissen 5 aug 1880. Zij hertrouwde met Festen, Peeter Antony (zie hieronder onder 8). (GAH, Bev. Reg. 1870-80, Wijk A, Stad, A 80, p. 59) .
7) Mlchgels, Gerardus Johannes, geb. Huissen 28 jun. 1859, vertrokken mar Arnhem 18 Sep. 1882, weer gevestigd te Huissen 17 Jan. 1883 en opnieuw vertrokken naar Arnhem 28 aug. 1885. De andere kinderen van het echtpaar Mlchgels - Boshoven waren : Johanna Maria, geb. Huissen 16 dec. 1862; 2. Jacobus Johannes, gebr. Huissen 8 okt. 1864; 3. Antonius Johannes, geb. Huissen 5 nov. 1866. (GAH, Bev. Reg. 1880-90, Wijk A, 1e dl. , A 101, bl. 106. De oudste dochter, Alijda Johanna, geb. Huissen 31 jan. 1861 , was toen reeds gehuwd. Zie noot 11) .
8) De onder noot 6 geroemde Petronella Boshoven was 21 mei 1873 hertrouwd met de weduwnaar Festen, Peeter Antony, geb. Gemert 22 feb. 1830, r.k. ,tapper. (GAH, Bev. Reg. 1880-90, Wijk A 1e dl., A 101, bl. 106). Deze had zich op 10 okt. 1876, komend van Gemert, in Huissen gevestigd. Als zijn beroep werd toen vermeld "kantoorbediende". Bij wie hij inwonend en werkzaam was, is door een onduidelijkheid in het betrokken register niet meer na te (GAH, Db.Reg. 1870-80, fol. 19, nr. 4).
9) Koenen, Theodorus, geb. Huissen 17 feb. 1847, die in 1882 zaakwaarnemer was. (GAH, Bev. Reg. 1880-90, Wijk A 1e dl, A 151, bl. 157). Hij was een zoon van de tuinman Koenen, Peter, geb. Herwen 24 aug. 1815, en van Van Steen, Arnolda Alyda, geb. Huissen 7 apr. 1812
10) Scheepers. Judocus, geb. Woensei 21 okt. 18S2, r.k. kastelein. Hij was 25 apr. 1880 te Huissen gevestigd, komend van Blaarthem (bij Eindhoven) en werkte toen als "fabrieksarbeider" bij "Putters". Hij trouwde te Huissen met de oudste dochter van het echtpaar Michgels—Boshoven, nl Alijda Johanna, geb. Huissen 31 jan. 1861. (GAH, Bev.Reg. 1880/90, Wijk A 2e dl., bl. 406).
11) Meijer, Johannes Gerardus, schipper, geb. Doornenburg 18 mei 1848, gevestigd te Huissen 19 apr. 1887 en inwonend bij het gezin Festen—Michgels . (GAH, Bev. Reg. 1880-90, Wijk A 1e dl., A 101,blz. 106,en Wijk D, 2e dl. , D 302, bl. 307).
12) Neerincx (in bev.reg. ookNeerinx). Maria Johanna, geb. Huissen 7 mrt. 1861.
13) Berendsen, Cornelis, geb. Huissen 12 feb. 1863. Hij en zijn jongere broer Hendrikus (geb. Huissen 26 jun. 1865) werden meestal resp. "Kees Gieben" en "Hendrik Gieben" genoemd, naar hun stiefvader Everhardus Gieben, met wie hun moeder Everdina Euwes (geb. Huissen 22 sep. 1822) hertrouwd was. Hun vader Cornelius Berendsen, geb.Oud-Zevenaar 20 nov. 1815, knecht bij "Putters, overleed te Huissen 6 dec. 1865, een half jaar na de geboorte van de jongste zoon.
14) Roelofs, Willem, geb. Huissen 25 sep. 1850, overl. Huissen 25 mei 1927. Over hem zie: Henny W.J.Derksen, Willem Roelofs, Kastelein van café "Vogelenzang te Huissen — een levensschets met ultvoerige genealogische gegevens, Huissen/Nijmegen 1971 (geïll.).
15) H.W.J. Derksen, "Over een candidatenlijst", in "Mededelingen", jrg. 7, nr. 2 pp.47-52.
16) Janssen, Jacobus, Huissen 13 jan. 1841, huwde 3 jun. 1872 met Hooyman, Aloida Johanna, geb. Westervoort11 mei 1847. (GAH, Bev.Reg. 1870/80, Wijk A, Stad A 71).
17) Balk, Andries, geb. Huissen 19 apr. 1849, r.k. kleermaker (zoon van Balk,Andries, barbier, en Hermsen Aleida. Hij was gehuwd met Hooyman, Elisabeth, geb. Westervoort 28 feb. 1850, zuster van de onder noot 16 genoemde Hooyman, Aleida Johanna. (GAH, Bev.Reg. 1870-8O,Wijk A, stad, A 207, bl. 162).
IB) Zijn naam komt o.a. voor als secretaris van de R .K. Kiesvereeniging St.Jan, in de advertentie uit 1887, welke is afgedrukt in "MededeIingen", jrg. 7, nr. 2, p. 50. Hij komt voor op de foto van de Hulssense Brandweer uit 1896 in hetzelfde nummer (p. 46).
19) Berendsen, Johannes Cornelis, geb. Huissen 7 juli 189S.
20) Voor een foto van "De Toelast" uit de eerste jaren na de bouw zien men de door de Historische Kring gereproduceerde oude ansichtkaart van de Langestraat, als nr. 5 deel uitmakend van de set van 10 herdrukken. Op deze foto ziet men eveneens de tegenover De Toelast gevestigde horlogerie van Meijer in het ouderlijk huis van de Berehdsen, waarin allen omkwamen.

Entrepot aan de Bloemerstraat

Op de bovenste schets van het straatbeeld op pp. 90/91 is onder letter D het voormalige entrepot in de Bloemerstraat getekend. Het stond naast het notarishuis, op de plaats waar zich nu het uit 1923 daterende dubbele woorhuis (nrs. 3 en 5) bevindt. Een entrepot is een opslagplaats voor aan invoerrechten en accijnzen onderhevige goederen, waar ze bewaard kunnen worden zonder dat die rechten betaald behoeven te worden wanneer ze voor wederuitvoer bestemd zijn of wanneer hum bestemming nog niet vaststaat.
In het onderhavige geval was sprake van een particulier entrepot voor alcoholische dranken, eigendom van de heer C.L. Pilgrim (1835—1911) , groothandelaar in gedistilleerd. Hij was een zoon van burgemeester en notaris J.J.E. Pilgrim en gehwuwd met Ida Johanra Bergsma, weduwe van zijn in 1865 gestorven broer, burgemeester J.A.T. Pilgrim. Hij woonde in de Langestraat in het pand, dat laatstelijk bewoond werd door hun pleegdochter mej. Agatha Houtkoper. Zijn entrepot , dat volledig afgesloten ruimten bezat, stond onder toezicht van de toen in Huissen nog zetelende Ontvanger der Rijksbelastingen.
Het was bestemd voor de opslag van gedistilleerd en wijn en van daaruit werden de Huissense café's bevoorraad. Niet dan onder toezicht van twee commiezen van 's Rijksbelastingen konden dranken aldaar worden opgeslagen of afgeleverd. Aflevering geschiedde slechts via entrepot—geleidebiljetten nadat de accijnzen waren betaald. Ofschoon er nog wel foto's van de oude situatie van de Bloemerstraat bestaan — zoals uit dit nurnmer blijkt — komt op de ons bekende foto's het entrepot tot nu toe niet voor.
Voor de mogelijkheid om een eventueel nog bestaande oude foto te reproduceren, houden wij ons gaarne aanbevolen. Tevens vragen wij oudste Huissenaren ons te willen laten weten hoe de entrepotbeheerder "Dorus d'n Dolle" werkel ijk heette.

Ooievaarsnest in de notaristuin

Het ooievaarsnest heeft zeker circa twintig jaar de tuin van notaris S. de Jong gesierd. Het stond op een boom, die aan het afsterven was. De notaris wilde de boom daarom laten rooien. Kastelein C. Berendsen Sr., die bij notaris De Jong als vaste afslager en getuige fungeerde, stelde echter voor om er een ooievaarsnest van te maken. Samen met de smid Gijs Hendriksen ("Gijs de Smid") uit de Bloemerstraat, bevestigde hij op de afgeplatte boom een karwiel. Reeds in het eerste jaar nestelde er zich een ooievaarspaar, dat voor vier jongen zorgde.
Nadien bevolkten elk jaar — en dat gedurende al die jaren — 3, 4 of 5 jongen het nest. Het was voor de Huissenaren elk jaar een ware belevenis wanneer de eerste ooievaar op het nest neerstreek. Rond de Huissense Urndracht waren er altijd jongen in het nest en met hun ouders zorgden zij tijdens de processie steeds voor een "speciaal effect". Wanneer namelijk aan het rustaltaar in de Walstraat (in de toen nog afgesloten hoek met de Langekerkstraat) de zegen werd gegeven, heerste er een doodse stilte onder de processiegangers.
Die stilte werd echter "traditioneel" onderbroken door de ooievaars, die met hun geklepper luidruchtig blijken gaven van hun aanwezigheid. Het geklepper was zelfs in de kerk te horen. De ooievaars beschikten overigens in de notaristuin over een exquise "voedselpakket": daar bevond zich een vijver, die rijkelijk door kikvorsen was bevolkt. Tijdens een storm is het nest omgewaaid en nooit weer opgebouwd.
(Inl.:J.C.B.)

Overzichtstekening van de Bloemerstraat in 1915

Om de oude situatie in de toenmalige Bloermerstraat te verduidelijken heeft de heer J.C. Berendsen een schets gemaakt van beide straatwanden rond 1915, na het gereedkomen van "De (nieuwe) Toelast". Behalve het zgn. entrepot, dat de toenrnalige eigenaar notaris S.de Jong in 1922/23 liet slopen en in 1923 deed vervangen door het behouden gebleven woonhuis, Vicariestraat nrs. 3 en 5 (architect G.F.Sieprnan), was de situatie aan de noord("rechter")zijde nog tot 2 oktober 1944 zoals die getekend is. Uitgezonderd het genoemde woonhuis werden alle huizen zwaar getroffen en na de oorlog gesloopt. De zuid("linker")wand had vanaf de Langestraat tot aan de smederij van Hendriksen al in de vooroorlogse jaren verarderingen ondergaan.