Zwemme’ ien ’t Gat van de Beer
Uit Mededelingen, jrg. 47, 2022, nr. 4
Dur Joop Brons
De hets was afgelope’ zommer meer dan hèvig. ’t Zweit gutste mien duk van de rug. Ik doch altoos dat 1959 ’n heit jaor was. Dat jaor waorien niet allinig de zon gedurig brien, mor ok tal van huus. Herinneringe’ zien onbetrouwbaor: de wärmste mònd was dat jaor juli, met gemiddeld iets meer dan 18 graode’. En trouwes: niet héél Huusse’ brien af.
Tegeswoordig he’j allemòl ’n ieskas’ en ’n diepvries um te overlève’ onder tropische umstandighede’. Hoe gieng dat vroeger? Bèj ons thüs hadde’ we ’n kelder die ütkoms’ bood. Mor die luxe had lang niet iedereen. Mien oma mos’ ’t stelle’ met ’n käsje op de binnenplaots. Die kast hieng ien de schaduw en had durrekes van fien gaos um de vliege’ op afstand te houwe’. ‘Wie zich niet wit te behelpe’, is niet wärd dat ie lèèf’,’ zei ze dan.
Mor 1959 was ok ’n jaor waorien wèj duk ien ’t zwembad zaote’. De Grote Bloem, ’n natuurbad aon de diek richting Angere’. De entree zal niet veul meer zien gewès’ dan ’n dubbeltje, te betaole bej de vrouw van badmeester Herman ‘de Beer’ Nijenhüs. Zej zat achter ’t loket van ’t hoofdgebouw. Dat klink bèter dan wat ’t was: ’t was ’t gròtste hok van de noodvurziening aon de Bloem. Herman lette ondertusse’ op of je bove’ waoter kon blieve’. Zwemdiploma’s waore’ d’r nauwelijk. Ik leerde mien eige’ zwemme’ ien de kül achterien ’t twidde bad. En toen ik dat eenmaol kon, sprong ik ien ’t darde bad. Want as Herman je d’r dan niet meteen üthòlde was je geslaagd vur A tot en met Z. ’n Biezonder bad: af en toe gemengd, duk voor jongens en meisjes apart en één keer ien de wèèk mocht d’r niemand komme’. Dan zwomme’ de paoters, nota bene in ’t Domineeswaoter zoas de Bloem ok wier genümd.
Ik mos d’r aon dinke’ toen ik ’n paor wèèke’ geleeje nog ’s rond de Bloem liep. Ik was op zoek nor ’t Gat van Hüsman, waorover ien de krant wier bericht. Ik had d’r nog nooit van gehörd. De visse’ konde’ daor kieze’ tusse’ luch’- of stofhappe’, dus hielpe’ hengelsporters van Sint Petrus de beeste’-ien-nood nor mien ouwe zwemwaoter. Zeg mor ’t Gat van de Beer. Ik wit nog steeds niet wie Hüsman is, mor wat ik daor zag was de hel vur visse’. Modder, dooie karpers en alle soorte’ vogels die ’t op de leste overlèvende visse’ hadde’ vurzien. En gin Hüsman te zien.
Wat te näöle’?
 |
 |
 |
Umdracht: fees’ van sträöisel en asperges
Uit Mededelingen, jrg. 47, 2022, nr. 3
Dur Joop Brons
Na afloop van de Umdracht ate’ wej ieder jaor asperges. Dat had niks met “Asperges Me” (’n gebed ien de kerk) te make’.
“t Kwam vurral umdat ’t einde van ’t aspergeseizoen en de Umdracht altoos sameviele’.
Bovendien waore’ asperges flink aon de prijs, dus d’r mos’ heel wat biezonders aon de hand zien as dat witte goud op taofel kwam.
En dat was die jaorlikse sacramentsprocessie ok ‘t geval. Ien mien herinnering scheen de zon alle jaore’.
Onbarmhartig zelfs.
En toch, al die kèrls ien ’t goeie pak en de vrouwe’ met ’n hüdje op.
Ik hè’ trouwes nooit goed begrepe’ wurrum de kerls ien de kerk wel hun pet of hoed af moste’ zette’ en de vrollie niet.
Jaorelang hè’k eiges meegelope’ ien de Umdracht.
As misdienaor, bej de welpe’ of met de verkennerèj. Ien die tied was ok al druk nève’ de kant, maor de mèrste minse’ liepe’ nog zingend en biddend mee.
Brüdjes waore’ d’r ien overvloed. Allemòl met ’n mändje vur de bük, goed gevuld met sträöisel dat riekelik ien de rondte wier gesträöid.
Op de bewaorschool (die naam moch’ je toen al niet gebrükke’) he’k eiges nog, onder leiding van de zusters Melitia en Makrina, heel wat deuze’ met sträöisel bej mekaor geknip’.
’t Was niet ütendelik nie’ vur niks ’n katholieke bewaorschool. De mèrste iendruk op mien miek de meziek die meeliep ien de Umdracht.
De Bietenrooiers as Sint Caecilia, Volharding, Sempre Crescendo, de verkennersband: d’r was volop van die gedrage’ meziek ien de straote’ van Huusse’, langzaam geblaoze’, helemòl passend bej ’t schrijdend lope’ van de deilnemers.
Met ’t lujje’ van de klokke, ’t geregeld afschiete’ van ’t gildekanon en de luch’ vol van wierook, hieng d’r ’n barre stichtelikke sfeer ien Huusse’.
De straote’ waore’ prachtig versierd. Beelde’, vaone’ en bloembäkskes. Mor ok echte minituintjes.
Koos Hofstèj was ien alle godsvroegte al bezig um grond op de stoepe’ te storte’, waorien dan hortensia’s en geraniums tijdelijk wiere’ gepòt.
Ien de Doele’ hienge aon weerszejje van de rame’ bamboestökskes waorien blümkes waore’ gestaoke’.
Ien de kerk stoenge’ d’r palmen op ’t altaor, die de mèrste minse’ toen allinnig nog mor kende’ van de Umdracht.
Palmen ien grote potte’ die ’t hele jaor deur beschut stonde’ ien de kas van Hofstèj aon de Loostraot.
Hoogmis, processie en dan nog ‘s ’n plechtig lof ien de kerk.
De hele plechtigheid duurde verèktes lang.
Maor gelukkig.
A’j thüs kwam was ’t tied vur asperges.
Wat te näöle’?
 |
| Kleuters met strooiselmandjes verlaten de kleuterschool, op weg naar de Umdracht, ca 1970 |
De sloop van ‘n jeugdherinnering
Uit Mededelingen, jrg. 47, 2022, nr. 2
Dur Joop Brons
Vur mien oge’ verander’ ‘n jeugdherinnering ien puin. Rüt vur rüt, steen vur steen geet de Aloysiusschool tege’ de grond.
De school waor juffrouw Rouw mien de èrste woordjes leerde schrieve’.
De school waor juffrouw Hulsman met ’n gietertje en ’n lineaol de blage’ strak ien de hand hiel’.
Waor meester Jansen ons veurlas over Arendsoog, iencusief ’n gebed vur de overleden schriever Nowee.
Bejlesse’ vur de studieböllekes, waor ik d’r toen nog een van was, ien ’t lokaol van meester Greefhorst.
’t Zien mooie herinneringe’ üt ’n tied waorien ’t lève’ nog ongecomplicierd was.
Drie keer per jaor ’n rapport, waor je met inkel ’n voldoende vur gedrag en vlijt nog thüs kon komme’.
Ummers ‘n 5 vur gedrag ko’j nie’ mer goedmake’ met ‘n 8 vur taol.
Die rapporte’ zien onvergeliekbaor met de boekwerke’ die mien kleinkiendere’ tegeswoordig apetrots aon hun opa laote’ zien.
’t Was ’n school met geschiedenis: de jongensschool die ienins gemengd wier met de dèrnjes van de Agnesschool – jammer genoeg pas ien de klas die nao mien kwam.
D’r was nog gin gimmestieklokaol: één keer ien de wèèk trefbal op ’t schoolplein’.
En as ’t kienderlief dan toch binne’ mos’ worde’ getrèènd, dan gebeurde dat ien de zaol van de Büttepoort, ien ’n koktèèlluch’ van boenwas en verschaold bier.
De kerk spölde ’n veul belangriekere rol: ’t was ütèndelijk de RK Sint Aloysiusschool.
Dus kwam d’r minstens één keer ien de wèèk ’n kapelaon vertelle’ over alles wat zich ien de kerk afspölde.
Nou ja niet alles netuurlijk, bedink je dan achteraf.
Ien de erste klasse’ leerde je hoe je ien ’n donker hok tege’ ’n paoter mos vertelle’ da’j ow eige’ wel ‘s ’n kükske ‘wederrechtelijk had toegeëigend’.
Alle blage’ spraoke’ Huusses, mor niet ie de biechtstoel tege’n ’n paoter die je nauwelijks kon zien.
A’j ’n bietje kon meekomme’ op school dan wier je dur meester Jansen gerecrutierd vur de misdienaors.
Dat was ’s mèèrs vroeg opstaon vur de mis van half zeuve’.
Mor duk ko’j d’r op school ok ’n ürreke tussenüt vur ’n brullef of ’n begrèffenismis.
Wie kon zinge’ mocht ien ’t kerkkoor, mor mien moeder nümde mien stem toen eentje as van ’n cokesklopper.
Ik wis’ niet wat ’t bedujde, mor zinge’ zat d’r vur mien niet ien.
D’r waore’ nauwelijks kiendere’ op school die van hüsüt nor de tandarts gienge’, dus kwam tot verschrikking van alle klasse’ twee keer per jaor ’n bus veurrejje’.
De blage’ vertelde’ mekaor dat beginnende tandartse’ met vierkante bore’ mochte’ oefene’ op ons, onschuldige kiendere’.
De Agnesschool, sorry de RK Sint Agnesschool, bestoeng ien naam al ’n hortje niet mèr.
D’r is jaorelang gesteggeld wat d’r mos gebeure’ met de schoolgebouwe’.
Now weten ze ‘t. Slope’ dus. Vroeger wunste je’t wel ins. Mor now düt ‘t toch pien aon de oge’.
Wat te näöle’?
 |
 |
| Rechts: na de bouw van gymlokaal – bij start van een schoolreisje: een leuk zoekplaatje. |
Van links naar rechts: ?, Cotte, Dikhof (?), An Rouw. Greefhorst, Lambertina Hulsman, Tonnie Jansen, ? De Ridder??? |
 |
 |
| Vlnr Tonnie Jansen, ? , Hulsman, Van Es, Greefhorst, ?. Cotte, ?. Gerrit Bedeaux. An Rouw |
De oude situatie (jaren 50 – zonder gymnastieklokaal) |
’t Hujje van de Foef
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, jrg. 47, 2022, nr. 1
D’r zien ien Huusse’ ’n hele wis minse’ die ’t wèrd zien um genümd te worde’. Eén daorvan is Eef Jeurissen. ’n Biezondere kèrl. Hej had ’n friettent, zo’n bietje op de plek waor now de oprit van de Mèèrt nor de Véérweg zit. Hej had d’r nogal moeite mee om sommige woorde’ ien één keer üt te sprèke’, um ’t zo mar ‘s te zegge’. En volges de overlèvering dankte hej daoraon ok zien bejnaam: de Foef. Eef was ’n groot liefhebber van voetbal en a’j hum op zondag vroeg: waor gao’j vammiddag nor toe, dan zei-tie: Nor foe-foe-foe-foeballe’. Vandaor dus.
Hej was overal vur ien. Eef was bej de geboorte van ’t georganisierd carnaval as lid van de Raod van Elf, ’n kleine zeuventig jaor geleeje’ toen de Kraonige Zwaone nog Foekepot hiette’. Ien die tied kwame’ zelfs de Elveraodsleeje’ nog verkleed nor ’t carnaval. En ok dat waore’ trouwes bekende Huussenaore’ ien die tied, zoas Lasje, Ton de Geit en Jaonus Klaosse’.
De tent van de Foef was ’t sociaol middelpunt van Huusse’, waor de nozems vur de deur stonde’ met of zonder ’n pötje bier. Waor met de kermis aon de ene kant de ‘keekewallek’ en aon de andere kant de swingmill stoeng. Ien die tied broch ik – overdags nog – de krant rond. Eef was ’n zwarte klant van mien. Hej kreeg ‘n krant en ien ruil daorveur kon ik mien eige’ strak ète’ aon de friet, met of zonder verkrümmelde frikandel.
Eef had gevül vur commercie. Zo verkocht ie ien de wienterdag, as de Strang was dichtgevrore’ (en da’gebeurde toendertied nog wel ‘s) wèrreme chocolaoj op ’t ies. En wel zoveul en vurral zolang, dat op ’n gegeve’ moment ’t ies smolt onder de hets van de heite kachel. Friettent en Eef zakte’ ien ’t waoter – gelukkig zonder verdere ongelukke’. Hej was trouwes ien ander opzich’ ok nog wel ‘s ’t slachtoffer. Dan wiere’ d’r kratte’ met lège fleskes bej hum achter de tent gestole’ vanwège ’t statiegeld.
Hej had dan wel gevül vur handel, mor met zien gevül vur netheid was ’t wat anders gesteld. Iedereen ien Huusse’ kan vertelle’ dat ie ien ’t frituurvet spejde um te zien of ’t vet al heit genoeg was. Jet van mien, die ien die tied ien de Helmichstraot bej Eef op kamers wônde, het nog ’n andere ervaring. Ze had vrej gebrük van de keuke’, mor had daor op zeker dag rümschoots de bük van vol. Ze zag dat ’t hujje van Eef ien de keuke’ op de vloer poepte. Eef nam ’t schotteslet en pakte ’t drölleke met de doek vast. De stront gieng ien de vullisbak en de schotteslet terug op ’t aonrech’. Ien de eigeste keuke’ waor ok ’t ètesgrej vur de friettent wier veurbereid.
De hygiënepliessie het nooit ’n bon geschreve’. Eef wel geschiedenis.
(Wat te näöle’?
Gin plekbewaore’ vur de nachmis
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, jrg. 46, 2021, nr. 5
Kers’ vil laot dit jaor. Nou ja, net zo laot as andere jaore’. Mor vur iedereen die ien deze tied hüselikke gezelligheid zük ien plek van al dat eeuwige geheerejee over prikke’ of niet, duur ‘ ’t bekant ’n eeuwigheid vurdat ’t feest van vrede aonbrèk. Vur ’n groot deil is Kersmis ok ’t feest van ’t lich’, of misschien kan ik bèter zegge’: ’t fees’ van de lichjes. ’n Flinke wis minse’, ’t merendeil zelfs, geleuf ien ’n klimaotcrisis. Allinnig nie’ met Kerstmis. Wèkelang blinke’ d’r sterre’ ien de straot en overal fonkele’ rendiere’ op ’t dak en ien de tuin. Alles knipper’ en schien. De tied dat d’r ien Huusse’ ’n witgeschilderde kersboom op de Mèèrt stoeng ien verband met de oliecrisis, lej alwèr ’n halve eeuw achter ons.
Dat van die boom was ien 1973. Ok ien de kerk liep ’t toen al achterüt. De dage’ dat ’t ien de kerk iedere zondag vijf keer over ‘n volle bak was, waore’ vurbej. Allinnig met Kerstmis puulde de kerk üt. Jaore’ erder kwame’ wej, as kiendere van de lèggere school, nog daags vur de kerstvakantie ien actie. Wej moste’ stoele’ üt de Cremerstichting sleupe’ um genoeg plek ien de kerk te make’. Elke vierkante meter ien de kerk wier benut: ’t hele middenpad wier volgebouwd, net als de paoie nève’ de ziedbeuke’. De brandweer zou d’r vandaag de dag ’n hartverzakking van kriege’. Zo’n düzzend zitplèkke’ en dan nog ‘ns al ’t volk dat achter ien de kerk bleef staon. Plekbewoare’, zoas dat met de kermis duk gebeurde, was d’r niet bej.
D’r was nooit genoeg plek, mor ’n Kerstmis zonder nachmis bestoeng gewoon niet. Dus wier ’n andere oplossing gezoch’. Mien vaoder, die köster was ien die dage’, had thüs ’n complete plattegrond van de kerk ligge. Bej ons ko’j aon de deur ’n zit- of knielplaots rizzerviere’. Wèkelang konde’ wej als blage’ van de köster nor de vurdeur kleppe’. A’k mien eige goed herinner wier vur ’n plekske ien ’t middenschip ’n kwartje gerèkend en vur de rest ’n dubbeltje. En je kon niet ins üt alles kieze’: wie genoeg geld had betòlde’ ummers al bankenpacht. Dat wil zegge’ da’ zillie vur ’t hele jaor ’n vaste plek ien de kerk hadde’. En um dat te bewieze’ wier d’r ’n naambordje op de bank geschroef’. Vur de res’ was d’r inkel ’n naam op de plattegrond van mien vaoder. Dat was de tied waorien ’t goed gieng met de kerk. Ok (of misschien wel vurral) financieel.
Mor nao de nachtmis was ’t thüs fees’ aon de kersdis. En as ’t al over prikke’ of niet prikke’ gieng, dan was dat hoogüt over ’n stukske varse wors’ da’j aon de vörk prikte. O ja, en we waore’ onbewus’ milieubewus’. D’r briene’ inkel käärse’ en ’t hüs was nog gasvrèj.
(Wat te näöle’?
Ütgaon ien Huusse’
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, jrg. 46, 2021, nr. 4
A’j tegeswoordig ütgaot, dan mo’j met alle moderne middele’ laote’ zien da’j niks mankier. Althans da’j gin corona onder de leeje’ het. En a’j nog gin 18 bun kom je sowieso de kroeg niet ien, en zeker niet vur ’n pötje bier. Da’s wel ’s anders gewès’. Toen bemoeide de kerk zich nog met danse’ en daldeeje’. Ien ’t begin van de jaore’ zestig wier Rond de Vieftien ien de Cremerstichting gehouwe’ vur pubers. ’t Argument dat 14 jaor ok ‘rond de vieftien’ was, telde volges mien moeder niet. Mor vanaf mien vieftiende was ’t raak: één keer ien de mònd schüffele’ op meziek üt ’n jukebox. Kerkelijk goedgekeurd. Wat laoter hiette’ ’t Exotherm, toen wier ‘t iedere wèèk ütgaon en niks polsbändjes. Eerlijk is braaf: d’r wiere’ vur ’n goeie culturele ienvulling ok nog wel wat andere activiteite’ ondernome’, mor stappe’ op vrèjdag- of zaoterdagaovend was de topper. Hent Peters, de concierge van de Cremerstichting, hiel’ vanüt zien hökske bej de iengang ’n oogje ien ’t zeil.
Vurbej was daormee de tied van danse’ ien de kelder van ’t Vèèrhüs of ien de Büttepoort. Huusse’ wier ienins ’t ütgaonscentrum van de hele umgeving. Want d’r was van alles te belève’ ien ’t centrum. Nozems (wie ken da’ verschiensel nog?) knetterde’ op Florett of Zündapp zo duk dur de Vierakkerstraot en de Langestraot, dat beslote’ wier um ’s aoves ’n brommerverbod af te kondige’ tusse’ de friettente’ van de Foef en Jan Meier. En netuurlik was d’r ok nog Apollo, waor Cor Scheepers films drääide. Trouwes: daor wier ok niet opgelet of je al wel 18 was.
Wim Geene zörgde vur ’n nejje deurbraak. Hej opende ien de Vierakkerstraot ’n heus jongerencafé, Why Not. Jukebox en bier. De kroeg barstte iedere zondagmiddag zwat üt de voege’. De combinaosie van veul bier en veul (ok Aorems) volk kon niet goed gaon. D’r was altoos herrie en zo duk ruzie op straot dat burgemeester Terwindt besloot de tent te slütte’.
Mor de Huussese jeugd had gepruuf’ van ’t ütgaonslève’ en dus kon ’n vervolg niet ütblieve’. Amper ’n jaor laoter wier de beroemdste jeugdkroeg van de Betuwe geopend, opnej dur Wim Geene. Op de dèèl van Onder de Linden, van zien oom, begon Wampie aon ’n zegetocht die tot 1999 duurde. En dat succes zörgde vur de komst van El Toro ien de schieleke drääi ien de Karstraot en van ’n echte discotheek De Caroussel.
Eigenlijk ku’j niet anders zegge’ dat de jeugd van Huusse van toen de tied mee had. Niemand hoefde thüs te blieve’, altoos fees’ en d’r wier nèèrs op gelet. Ik zou die eigeste jongeluj wel ’s wille’ heure’ as ien die dage’ alles op slot was gegaon.
Wat te näöle’? 