De koms’ van de dernjes
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, jrg. 45, 2020, nr. 4
As ’n kiend van de geboortegolf miek je ien je jeugd heel wat mee. Opzienbaorende veranderingen die toen nog niet goed tot ow deurdronge’. Toen ik nor de leggere school gieng, was ’t doodgewoon da’j ’n mes bej ow had. Vur ’n messepötje. Ok heel gewoon op de Aloysiusschool: allinnig jongens – op twee vrèjgezelle juffe’ nao. Op de bewaorschool - die je niet zo moch’ nümme’ - zat je nog nève’ en tusse’ dernjes. Daor wier op de grote school medeen korte mette’ mee gemak’. De jongens en de meisjes wiere’ üt mekaor gehòld. Wurrum wier ons nie’ verteld. D’r wier ons trouwes nooit wat gezeid. De grietjes gienge’ nor de Agnesschool, waor ’t gezag nog vur ’n deil wier bepaold dur zusters. Die konde’ nog hel en verdoemenis üt de kas’ trekke’ um de orde te bewaore’. De tuch’ op de jongensschool wier vurral ien stand gehouwe’ dur de verhaole’ over ’t optreeje’ van juffrouw Hulsman. Ze wier dur iedereen, achter hur rug um, de Gans genümd. Wie grond onder de nägels – rouwrändjes - had, wier met ’n vierkant lätje op de gestrekte vingers geslage’. En wie niet rechtop zat, kreeg met ’n gieter ’n straol koud waoter ien de nek. ’t Getuug wel van lef, a’j wit dat de helf’ van de klas met ’n mes op zak liep…
Mor de gròtste verandering kwam nao die bloedheite zommer van 1959 - bloedheit vur die tied dan. Toen wej wèr op school kwamen waore’ d’r plotseling gemengde klasse’. Ien de lègste drie klasse’ wiere’ jongens en meisjes dur mekaor gehusseld. Ik wit niet of ze ok nève’, laot staon aon mekaor ien de bank mochte’ zitte’. Ik dink eiges van niet, want de scheiding tusse’ de sekse’ gieng ien die tied nog heel ver. Ien de kerk zate’ de jongens (iedere dag!) links veurien en de meisjes aon de andere kant van ’t middeschip. En dan pròt ik nog niet over ’t zwembad, Domineeswaoter. D’r waore’ ’n paor ürrekes da’j gemengd ien ’t waoter moch’, mor vur de rest waore’ d’r aparte openingsure’ vur de twee geslachte’. En daor bleef ’t niet bèj: vur de paoters wier d’r nog wèr ’n andere tied iengerümd, zodat de vròllie niet ien bekoring wiere’ gebroch’ dur ’n paor blote paotersbene’. En nee: zusters gienge’ volges mien nooit zwemme’.
Wat te näöle’?
Peuterleed
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 45, nummer 3, 2020
Een dezer daag is eindelijk ’n begin gemak’ met ’t slope’ van de huus’ aon de Doelen. Met pien ien ’t hart zag ik de woninge’ aon de grond gaon. Ien één van die huus’ bun ik gebore’, en tot aon de bewaorschool hè’k d’r gewònd. Ien die jaore’ nümde je de buurvrouw nog Tante Jansen en de buurman Ome Straotman. Wej wònde’ d’r ütèndelik met zien achte’, mor ien mien oge’ was ‘t ’n kas’ van ’n keet. De bejkeuke’ was zo groot, dat de piano van Rutje (de bruur van mien vaoder) d’r nog kon staon. Achteraf ku’j ow eige’ afvraoge’ of de temperatuur en de luchtvochtigheid niet van ienvloed zien gewès’ op ’t ienstrument, want toen wej üteindelijk nor ’t Mariaplein verhuusde’ is de piano niet mer meegegaon. Ok de hüskamer was rüm zat. D’r stoeng ’n ommundig groot radiotoestel op de vloer, waorop speciaol vur mien wier afgestemd op ‘Kleutertje Luister’ (van Lily Petersen) en ‘de Wigwam’ (Wim Quint). ’t Geluid van ’n onbezörgde kleutertied. Hoewel… ’n Houte’ pèrd was mien hüsdier: groot en met wiele’. Ok ’n houte’ pèrd mot üteindelik ummers kunne’ bewege’. De romp was ’n rech’ stuk opgeschilderde boomstam, mooi glad zoda’j d’r op kon zitte’. Het verdriet was ok ’n paor jaor laoter nog groot toen mien opa d’r üteindelik kachelhöltjes van miek. Nog meer peuterleed: ien die tied verkoch’ de kerk kleine steentjes. Van de opbrengst mos de nejje kerk worde’ betaold. Ik geleuf dat wej flink hebbe’ bejgedrage’ aon die wederopbouw, want we hadde’ ’n mooie wis van die dingskes. Fijn spölgrej: ik kon d’r ien mien herinnering ok urenlang prachtig mee bouwe’. En dat kon netuurlik niet goed gaon. Ien ’n paor van die steentjes hadde’ die handigers van toen ’n pepiereke met ’n prijs verstop’. Op zeker moment moste’ dus ok al ‘mien’ steentjes aon honderddüzzend stukskes. Dikke traone’. Mien moeder kon zich d’r wat bej veurstelle’ en prebierde de kienderramp te vurkomme’ dur met ’n sterke lamp nog dur de steentjes hin te kieke’ of ze ’n pepiereke kon zien. Mor toen ok dat niet hielp, miek de slopershamer ’n eind aon m’n bouwstene’. ’t Eind lit zich raoie’. Ik was mien spölgrej kwiet, de kerkhoofdprijs viel op de grote hoop, waor de düvvel altoos op schiet en nao zeuventig jaor bliek ok de kerk nog ’s vuls te groot.
’t Puin van de Doele’ diende zich al bejtieds aon.
(Wat te näöle’?
Kloostermuur
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 45, nummer 2, 2020
Onderlès las ik dat de Vriende’ van Huusse’ zich ienzette’ vur ’t opknappe’ van de kloostermuur. Goed plan! ’t Is ‘n mooi stukske tastbaore geschiedenis, da’ nog nie’ is verabbezak’ dur minse’ die elke millibunder wille’ slope’ um d’r zoveul meugelijk appartemente’ op te kunne’ stapele’. Of misschien wel dur de paoters eiges, die steeds meer rümte nodig hebbe’ vur steeds minder paoters.
De ouwe muur ziet d’r wat aongevrète’ üt en dus stèke’ de Vriende’ de hand üt de mouwe’. ’t Bouwwèrk was heel lang de grens van wat met rech’ ooit ’t gruune hart van Huusse’ was. Ien mien kienderoge’ was ‘t ’n compleet bos, waor je zwat kon verdwaole’ ien de jacht op beukeneutjes en tamme kastanjes. En dat was nog niet ins ’t gròtste gevaor. Ik het d’r ooit ’n flink gat ien de kop gekrege’ toen we met grote keie’ de kastanjes aon ’t helpe’ waore met naor beneeje’ valle’. Mor verder was ‘t goed toeve’ ien de machtige tuin van ’t rieke Roomsche lève’. 
Daor waor de paotersprocessie durhin trok, mè’ van die enorme baldakijnen’ op de kloostertrap. De paoters gebrükte’ de tuin bej mooi weer um bütte’ te breviere’ – zeg mor ’t dageliks hüswèrk van ’n geestelijke. ’t Sprookjesächtige van de tuin wier eind jaore’ vieftig (bej ’t honderjaorig bestaon van ’t klooster) nog ’s extra onderstrip’ met schienwèrpers die de bomen gruurn, blauw en rood kleurde’. ’n Bietje onnatuurlijke vèèrfdeus, mor jüs durrum is ‘t mien al die jaore’ wel bejgebleve’. De herinnering is d’r dus nog. Meer ok nie’. De reusachtige bome’ zien gerooid ien ’n tied waorien nog gin kapvergunning nodig was. Huusse’ bèlkte d’r um.
De muur die now wör opgeknap’ steet aon de Burchgas. Ok zo’n begrip dat üt Huusse’ is verdwene’. De Burchgas’ en de Pèpergas bestaon nog wel, mor ien ’t streve’ alles aon de moderne tied te passe’ zien de twee sträötjes umgedöp’ tot Burchtgracht en Peperstraat. Huusse’ hèt nog meer gasse’ gehad. De Weversgas en de Smidsgas – um mar ’s wat te nümme’. Die toevoeging ‘gas’ vur ’n steegske köm van oorsprong üt Duitsland. Mar as ik Onze Taal mag geleuve’ (en wurrum niet?) köm ’n gas as straotnaam ien Nederland nog inkel veur ien Nimwège’: zoas de Vlaamse Gas en de Kronenburgergas. Ien Huusse’ is de gas weg. Aon de straot gezet.
Wat te näöle’?
Bonte aovend
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 45, nummer 1, 2020
Het was ien ’t jaor 1966 dat ik, as puber, vur ’t èrs ’n pronkzitting van de carnaval moch’ meemake’. En nie’ zomar een. De Kraonige Zwaone vierde da’ jaor ’n jubileum, ’t elfjaorig bestaon. En da’ fees’ mos’ dus nog gekker dan gewoon gek. Terwijl de res’ van de Betuwe nog aon ’t aonmoddere’ was ien voetbalkantines, wier dur de Kraonige de hele veiling (die ha’j toen nog ien Huusse’) afgehuurd. D’r kwam ’n medaille die groot genoeg was um ’t hele motto op te zette’: Huusse’ Hollands of van Kleef, ’t was de Zwaon die Kraonig bleef. Ien ’t bestuur wier zelfs gesmiespeld of de veurstelling ok nie’ op tillevisie mos’ komme’. Alles wat binne’ en bütte’ de grenze’ carnaval vierde wier genööid, van Oeteldonk tot Mainz – en wit je, ze kwame’ ok. ’n Lèvesgroot podium zou dur één clown nor achter worde’ gedouwd, mor de truck die aon de achterkant ’t echte wèrk mos doen verèkte’ ‘t. Humor um te lache’. ’t Wier ’n mooi en lang programma met mien vaoder als hofmarschalk nève’ prins Werner d’n Enige, ’t Kikvorse-orkes’ üt Den Bosch, Nölleke Lippmann en Jaonus Klaosse’ as buutreedners en de Bietenrooiers die vur de meziek zörgde’.
Ik was toentertied bej de verkennerej en wej hadde’ ’n speciaole opdrach’; wej mochte’ de garderobe verzörge’. Wej konde’ daormee ’n griepstüver bejverdiene’ vur ’t nejje hoofdkwartier aon de Paoterslaon. Achter ien de veilinghal wier ’n stelling gebouwd waor alle jasse’ aon konde’ hange’. Waor wej niet op hadde’ gerèkend, was dat iedereen ien sjiek en pak nor de hal zou komme’. De kèrls gieng nog wel, mor de vròllie… Bont was toen nog niet te bont, dus was d’r ’n complete veestapel aon nertse’, vosse’, kniene’ en misschien wel zeehonde’ vur gerümd, zoas dat zo mooi wör gezeid. Pèperdure jasse’, de een nog langer dan de ander. Zo hieng d’r net bej ’t begin van de show vur tonne’ aon geld en vurral aon gewich’ aon de toch wel krakkemikkige stellage, die wej as verkenners ien mekaor hadde’ gepionierd. ’t Gieng d’r bar op ien de zaol, dus niemand hörde de knal en de krak waormee de bontveurraod van half Nederland ienins op de vloer terecht kwam. De elènd begon pas goed tege’ ’t end van de zitting, toen de èrste dames nor hüs wouwe’. Netuurlijk lage die erste jasse’ onderop de hoop, waordeur de hele stapel onderstebove’ mos’ worde’ gehòld. ’t Wier met de minuut moeilijker um wat vur jas dan ok terug te viende’. Ok de stemming ien de rej wachtende’ wier d’r nie’ bèter op. Gelukkig is ütendelijk alles nog wèr op en um de schouwers gekomme’. Al was ’t toen bekant tied vur de ochtendjas.
De zitting hè’ nooit de tillevisie gehòld, mor geleuf van mien: ’t zou ’n hilarische ützending zien gewès’.
(Wat te näöle’?
Huusse’ op wiele’
Ik dink nog graag terug aon de tied da’j nie’ ins wis’ hoe je CO2 mos’ schrieve’. Da’j doch’ da’j met stikstof ’n carbidbus kon laote’ knalle’. Da’ was ’n tied dat d’r nog zwat gin wages ien Huusse’ reeje’. Ien de Doelen had gin mins ’n auto en ok op ’t Mariaplein, waor ik laoter wònde, stond d’r gin een. As op zondag de pastoor vur ’n ütverkoch’ hüs de mis las, ko’j de wage’ nog met gemak vur de deur parkiere’. Tegeswoordig ok wer, mor dat het ’n andere reeje’.
Ien die tied broch’ Teun Jeurisse’ ’t brood nog rond op ’n bakkersfiets met zo’n grote riete’ mand vurrop. Jan Bouwmeester kwam met perd en wage’ de mèllek rondbrenge’. Achterop zien kar stoenge’ de mèllekbusse’ met losse’ mèllek. Met ’n pientje wier dan hüs aon hüs ’n pänneke gevuld. Zo now en dan mocht ik as snotjong bej hum op de bok zitte’ um mee de ronde te doen. Ik hè’ mien eige’ wat staon te vergape’ as ’t hitje van Jan nejje hoefiezers kreeg aongemète’ bej de smederej van Jo Veenhüs. ‘Ondernemers’ as mien opa’s (schoenlapper en kleermaker) dochte’ niet aon ‘n auto. Ze hadde’ nie’ ins ’n fiets.
Ien die tied wis’ je van zwat iedereen wie d’r ’n auto had. Jan Buurman, de grünteboer, ree’ zo’n dikke Amerikaonse slee. Zwart met wit. Da’ bu’k nooit vergète’, umdat die auto op ’n keer ’s nachs üt zien eige’ begon te tüttere’. D’r was kortslütting onder de motorkap ontstaon en de wage’ vloog ien de hens. ’t Hele Mariaplein stoeng ’s ien nachhemd nor de brand te kieke’. Jan Lamers, de bakker, had ok ’n auto. En gin kleintje: ’n rooie Opel bestel. Op zondag hiel’ ie de broodbak üt de achterbak en mochte’ d’r ’n paor blage’ achterien mee (ik ok) nor ’t bos. ’n Bos dat nog veul gròtter was dan de Paoterstuin en dat was al ’n heel oerwoud ien mien oge’.
Koos Hubers had ok ’n auto, waor ik wel ’ns ien moch’ meerejje’. Iets Amerikaons, ’t mèrk bu’k vergète’. Koos was de man van de Spar op de hoek van de Paoter Rijkenstraot en de Wijngaarden. Da’ was zo’n bietje de èrste zelfbediening ien Huusse’. Dat wil zegge’ da’j alles eiges kon pakke’. Ongekend. Je kon kieze’ üt koffie (bone’ of gemaole’) en thee. Niks honderddüzzend smake’. De wereld was nog ongecomplicierd. Trouwes met die zelfbediening viel ’t ok nog wel mee. Koos kwam ’t bükske met bestellinge’ thüs ophaole’ en broch’ daornao met zien auto de bòdschappe’ aon hüs. Zelfs op zondag as da’ nodig was. A’j ’t zo bekiek’ was Koos Albert Heijn en de Jumbo ien tied ver vurrüt
Rutje
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 44, nummer 4, 2019
Ien alle heerejee um ’t songfestival naor Aorem te haole’ wier ok Huusse nog ekkes genümd. Ien de Eurovisiepromotie wier ’t klokkespel ien de kerktore’ gebrük: de klökskes zouwen ’t winnende liedje Arcade üt de galmgaote’over Huusse’ sträöie’. Aorem hèt ’t niet gered. Net zoas de officiële opening van ’t carillon destieds, rüm ’n halve eeuw gelééje’, ok mar ‘n slap aftreksel was van wat bedoeld wier. Ik kan ’t wete’, umda’k da’ van heel dichtbej hè’ meegemak’.
Um dat te kunne’ ütlegge, mot ik ollie èrs’ veurstelle aon Rutje, althans vur paor luj die hum nog niet kenne’. Hej was ‘n bruur van mien vaoder en hej wònde bej ons ien. Rutje was ’t muzikaole merakel bej ons thüs. Met veursprong. Héj spölde piano en bewerkte ’t kerkörgel op verschillende plekke’ ien de Betuwe. Hej trok aon ’t pensörgel en gaf op zien heel eige’ menier pianoles. Met zien muzikaole geheur kon hij ’n perfecte toonladder maken van gevulde melkflesse’. Hej blies op alle meugelikke fluiten, ienclusief ’n melodica. Hej spölde lyra bej Semper Crescendo. Ok kreeg t-ie alle hönd ien Huusse’aon ’t blökke’, mor dat steet hier los van. Rutje was ’n bijzonder mins.
Mien vaoder was köster ien de kerk, die toen nog inkel vur Huusse-stad was bedoeld. Dus lag de sleutel van de kerk bej ons thüs ien de schaol op ‘t dressoir. De zaoterdagaovend vur de zondag dat ’t klokkespel officieel vur de èrste keer te belüstere’ zou zien, waore’ wej aon ’t brood ète’. Rutje was niet thüs, mor nog vurdat we één bòtteram nor bine’ hadde’ gewèrk’ klonk ’t carillon. ’t Wier müsstil aon taofel. Mien vaoder keek naor ’t dressoir en wist medeen wor Rutje was. En die kon nog gerus’ ekkes deurspeule’ want ‘t duur dan ummers nog ’n mooi hortje vurda’j helemòl bovenien de toren bun.
A’k Rutje ’n bietje ken, hèt ie zich hèvig ütgelèèf’ daor ien dat onbereikbaore glaozere hüske. ’t Zou mien zelfs niet verbaoze’ als ie daor de muziek van de Ochtendgynastiek hèt laote’ klinke’. Mien vaoder was vül, mor ik vond ’t nog wel um te lache’. Ik wist niet dat ien Rutje ok ’n beiaardier verschole’ zat. En ien tegestelling tot Aorem had hej de slag um de primeur wel gewonne’. ’n Overwinning die klonk as ’n klok.
 |
 |
Wat te näöle’?