Arendsoog
Dör: Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 41, nummer 2, 2016
Lèze’ was leuk op de lèggere school, althans ik von’ ’t eiges één van de moiste dinge’ um te doen en te lere’. Mien opa was kleermaker, dus kreeg ik vur mien verjaordag ’n bükske van Pietje Prik. Mor da’ was ’n ützondering. Over ’t algemeen was ’t hèvig stichtelijke kos’ wa’j vur de kieze’ kreeg. Da’ begon al bej de erste communie met ’n kienderbijbel en ’t groot communieboek Bij Ons Thuis, alletwee üt de katholieke boekwinkel van Gèveling. Mor ik lustte alle letters rauw, dus ik verslond alles wat mien vur de oge’ kwam. En op school was ’t nao ’t lèèsplänkske ok medeen geloof wat de klok sloeg. Ik herinner mien de avonture’ van Kodjo, ’n bekeerd negerjöngske üt de rimboe van Afrika. Dat was ’n verhaol van missionaoris Bernard Eerden, die nog èèrs ’n vage link had met Huusse’. En Lazarus en de Rijke Vrek, ok al wer zo’n les ien braaf lève’ van de eigeste paotershand.
En daor bleef ’t niet bej. Nim now Arendsoog. Dat was ’n regelrechte hit bej de jongens ien die tied. Bej de verkennerej wier ’t op kamp veurgelèze’ en van school wit ik dat ok meester Janssen d’r veul üt veurlas. Spannende cowboyverhaole’ üt ’t wilde weste’. Althans, dat doch je. Ien feite waore’ Arendsoog (de bejnaam van Bob Stanhope) en zien Indiaonse vriend Witte Veder hele nette katholieke kerls, die keurig op zondag tusse’ hun avonture’ deur nor de kerk gienge. ’t Pèrd Lightfeet wier dan vur de mis ekkes bütte’ vastgeknöp’. Arendsoog was ’n bedinksel van Jan Nowee die ien Aorem wíer gebore’ en nooit verder dan Den Haag is gekomme’. Ien feite wis’ Nowee helemòl niks van Arizona, ’t stukske Amerika waor ie altoos over schreef. Hej was ’n katholieke onderwiezer die d’r nog nooit was gewès’. Wat ie schreef over ’t woeste landschap had ie üt andere bükskes, zoas Winnetou.
Ik zat ien de vijfde klas toen meester Janssen wer ‘s veurlas üt Arendsoog en de Goudkust. Halverwège ’t verhaol stopte ie en vertelde ons dat de schriever kort daorveur was dood gegaon. Kommer en kwel ien de schoolbanke’. Wej hebbe’ ien de klas ’n rozehüdje vur zien zielerust gebeeje’. Vervolgens gieng ’t verhaol verder, want ’t boek was gelukkig afgemak’ dur Paul Nowee, zien zoon. Mor nim van mien aon dat ’t wel effe schrikke’ was, vur ons blage’.
(Wat te näöle’?
)
Sprütte’
Dör: Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 41, nummer 1, 2016
Waor vien’ je ien Huusse’ vandaag de dag nog ’n stukske sprütteland? Nèèrs mer. Hoogüt bej ’n volkstuinder. Misschien mor goed ok, want ’t plukke’ van sprütte’ was nie’ niks. Puur handwèrk! Ik had zelfs de stellige iendruk dat met de pluk wier gewach’ tot de snej dik op ’t land lag. En a’j de snej dan van de plant had afgeschöp’, zaote’ de sprütjes ok nog ’s met ’n flinke laag ies vasgevrore’ aon de plant. Met wante’ plukke’ gieng nie’, umda’j dan gin grip kreeg op de grünte. Dus stoeng je me’ tintelende vingers te blauwbekke’ op ’t land, want altoos wääide je de ieskouwe wiend um de ore’. Ik hè’ mien duk afgevraog’ wurrum d’r met de oogs’ nie’ wier gewach’ tot ’t däöide. Meugelik broch’ ’t grei bej bar weer meer op aon de veiling: ’t was ummers ’n wientergrünte.
De sprütte’ wiere’ nao de pluk ien jute zakke’ gedaon. En dan was je d’r nog niet klaor mee. Half Huusse’ kan d’r over meepraote’ hoe ien de wienterdag ’s aoves op de keuke’ de sprütte’ moste’ worde’ schòngemak’. Iedereen had wel familie, vriende’ of buurluj waor je vur ’n paor cente per veilingkisje kon aonschuuve’. Want schòngemakte sprütte brochte’ per kilo nog veul meer op. Dan ko’j aon taofel onder ’t wèrk lüstere’ nor de radio, of nor de stèrke verhaole’ die wiere’ opgedis’ dur de schònmaakploeg. En ondertusse’ verdween de keukenvloer onder ’n dik dek van sprüttegruun. Mor ’t wèrk was zeker nie’ ongezellig: de hele aovend wier d’r koffie iengeschud en a’j nor hüs gieng wis’ je alle nèjs van Huusse’. En a’j geluk had, hörde je ok nog wat bakke’. Altied keurige möpkes, want niemand hòlde ’t ien zien kop um aon de keuketaofel ’n smèrrige bak te vertelle’. D’r zaote’ ummers altied wel vrollie bej. En ok tillevisie miste je op die aovende’ nie’, zeker nie’ toen Nederland nog mor één net had.
Mor je kun je veurstelle’ dat d’r op zondag wel ’s vül dur deze of gene wier gekeke’ as d’r ’n kiend bej ’t wärm ète zei: “Ik lus’ gin sprütte’”. De blage’ moste’ ’s wete’ wat ’t vur erremoei ’t had gekos’ um die eigeste sprütte op taofel te kriege’.
(Wat te näöle’?
)
Paosaovend
Dör: Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 40, nummer 5, 2015
Ien Huusse’ lej ’n straot, waorvan de naam de mèrste minse’ vur raodsels stel’: Paosaovend. Wat mo’j ow eige’ daor now toch bej veurstelle’? Eén ding wi’k zeker: met Paose’ het de naam niks van doen. Now ja, zéker… Letterlijk verstaon wej onder paosaovend tegeswoordig de zaoterdagaovend vur Paosen en wurrum zou je ’n straot zo nümme’?
Huusse’ ken nog zo’n naam met ‘n tiedsaondujjing: Tienmèèrrege’. Mor die naam is üt te legge’. ’n Mèèrrege’ is ’n maot: ‘n stuk grond da’j ien éne inkele mèèrrege’ kon umploege’. Gao’ d’r mor aonstaon. ’t Verschil tusse’ ’n ouwe luie boer en ’n jonge kèrl die van opschiete’ hil, kan dus flink verschil make’. En dat bliek ok. In heel Nederland golde’ eeuwe’ terug allemòl verschillende afmetinge’ vur ’n mèèrrege’. D’r ware’ stukke’, zoas ien Utrech’, waor ’n mèrrege ’n bunder groot was. Daorbej stok Gelderland mor schriel af. Hier was de mèrrege zwat de kleinste van heel ’t land. Mor um now medeen te zegge’ da’ ze op Tienmèèrege’ de tied hebbe’ zitte’ verdoen? De klei za hier wel wat vetter zien gewès’…
Terug nor Paosaovend: ’n aovend is gin maot. Wat ku’j now ien ’s hemelsnaam ien ’t düster doen en dan bedoel ik netuurlek wèrke’.
Nee, vur aovend mo’j ’n duik neme’ ien de taolgeschiedenis. Daorien ku’j terugviende’ dat ’n aovend meugelekerwies steet vur van de zon af, of nog meer precies: gelège’ ien ’t westen.
En Paos dan, zul gej ow eige’ afvraoge’. Wel, Paos köm meugelek vanüt ’t Latijn, waor Pascua steet vur weide of ète’. Andere’ minse’ verwieze’ nor ’n pas: ’n dörgangsgebied of meer waorschienlijk ’n stuk grond met griendhout, zoas elze’ of wilge’.
Kort gezeid: Paosaovend is ’n stuk wei of akker, gelège’ ien ’t westen. En dat klop dan ok wer, a’j op de kaort kiek: want Paosaovend lei westelijk van ’t centrum van Huusse’. En ‘t zou best wel ’s zo kunne’ zien dat ok Paosaovend wel tien mèèrrege groot is.
(Wat te näöle’?
)
Ontdekking
Uit Mededelingen jaargang 40, 2015, nr. 3
Dur Joop Brons
De mèrste ontdekkinge’ ien de wereld zien dur meer minse’ gedaon. Duk tegeliek, gewoon umdat de tied d’r riep vur was. Bej mien ontdekking van de film (zestig jaor nao bruurs Lumière) lag dat wat anders. ’t Sprèk ien mien vurdeil da’k pas zes jaor was bej die gewaorwaording.
Ik zat ien de èrste klas op de lèggere school, toen ik op ’n middag zag dat ien ’t lokaol ’t lich’ brien. ’t Was meteen zonneklaor wurrum. Vur de rame’ waore’ grote zwarte gediene’ gehange’, zodat ’t zonder de lampe’ stikdüster was. En ien ’t midde’ van de klas stoeng ’n vrèmde mesjiene met twee van die grote wiele’ d’r aon.
“Kiendere’”, zei juffrouw Rouw, “wej gaon vanmiddag film kieke’”. Ze drääide ’t lich’ üt en ’t merkwaordige apparaot begon’ te zoeme’. Ik keek d’r naor en doch bej mien eige’: wat is daor now zo biezonder aon? Twee drääiende wiele’, ’n lämpke èèrs binne’ ien ’t ding en ’n raotelend bromgeluidje dat d’r üt kwam. Wiesneus as ik was, bleef ik naor die raore machine kieke’, want ik wou toch nie’ vur stom dur ’t lève’ gaon.
Op zeker moment begonne’ de andere blaag ien de klas te lache’. Gelukkig niet um mien. Want toen had ik pas ien de gaote’ da’k nie’ naor dat zoemende drääiding mos’ kieke’ mor naor ’t witte schèèrm op ’t schoolbord. En ik mot zegge’ dat ’t ’n büttegewone ontdekking was, ok al was ’t ’n stomme film.
’t Was wèr ‘s iets heel anders dan de veurstelling die’j normaol op school meemiek: rèkene’ en schrieve’. En da’ alles met ’n kroontjespen, die gedeup’ wier ien ’t inkpötje. Inktvlekke’ die wiere’ opgezoge’ met ’n schoolkrietje. De kroontjespen wier afgevèèg’ aon de inktlap die mien moeder had gemak’ van ’n paor läpkes stof met ’n mooie knoop d’r op.
Hoe dan ok. Ik was zo vol van die film dat wej thüs met sinterklaos ok ’n soortement toverlantéérn krege’. De film die d’r bej hörde, was ’n stripke van net dartig centimeter. De veurstelling duurde’ nie’ langer dan ’n minuut , mor ik hè ‘m zo duk op de deur van de vörkamer gezien da’k die film now nog kan drome’.
Wat te nääole’?
De bewaorschool
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, Jaargang 40, nummer 2, 2015
Geleuf spölde ’n grote rol op school, zelfs al op de bewaorschool zoas de Antoniuskleuterschool iendertied dur iedereen wier genümd. ’t Begon al met de zwartgeklede nönnekes met die grote witgerande kappe’, die vur de klas stoenge’. Zuster Makrina stòk ’s mèèrs de hand op, klingelde met ‘n belleke en riep dan: ‘éérbied’. Dan wier d’r dur al die 4-jaorige’ blaag ien kienderkoor gebeeje’. Dat was nog niks vergeleke’ bej de ‘moederoverste’ van de school, zuster Melitia. Die knöpte zo now en dan ’s mèèrs de rozekrans van d’r lange zwarte kleed. Die bidketting met veul meer dan vijf tientjes was zo zwaor dat ie daornao dur vier kiendere’ tegeliek mos’ worde’ vasgehouwe’. En ’t bleef niet bej vashouwe’: de hele rozekrans wier vervolgens afgegèspeld.
Iedereen van ’n bepaolde lèèftied zal zich nog kunne’ herinnere’ hoe ien de wèke’ vur de Umdracht vol hartstoch’ sträöisel wier geknip’. Met ’n schèrreke wiere’ stapels pepier versnipperd, zodat de brüdjes ien de processie nie’ met lège hande’ zouwe staon. En had ’t lef nie’ um te grote pepierkrümmels te make’, want dan ko’j alles nog ’s durmidde’ knippe’.
’t Geleuf stoeng op de allerèrste plek, dan kree’j ’n hele hort niks en dan kwam ’t lere’. Nou ja, lere’ is wel ’n heel groot woord vur kilometers slingers pläkke’, dingskes ütprikke’ of mätjes vlechte’. En wie aon ’t gezag van de nonne’ tòrnde’ kon rèkene’ op straf. Wie ’t ech’ heel smèrrig had gemak’ wier ’n hortje opgebörge’ ien ’n donker hok aon ’t eind van de gang (wier mien gezeid, want ik het ’t eiges nooit mee gemak’). Vur de lichte vergriepe’ wier strafwèrk ütgedoch’: ’t zette’ van zoveul meugelik stripkes nève’ mekaor op ’n stukske pepier dat daorna nog kon worde’ gebrük’ vur ’t sträöisel of de slingers.
Wej as blage’ geleufde’ dat die nonne’ best meer konde’. Nee: we wisten ’t zeker. Want zo now en dan wier ’t slot van alle kaste’ afgehòld en dan kwame’ de leukste spellekes, deuze’ met klei en mooie poppe’ te vurschien. Iedereen kon dan nor hartelust speule’. Dan kwame’ de zusters langs met ’n vrèmde kerl en die zag dat ’t goed was.
’t Hèt jaore’ geduurd vurdat ik ien de gaote’ kreeg dat ok ’n kleuterschool wel ’s bezoek kreeg van de onderwiesienspectie.
Mar die goeie man had de rug nog nie’ gedrääid of al ’t spölgrei gieng meteen wer terug de kast ien. Dan wier de kleuterschool wèr ’n bewaorschool met als hoofdvak godsdienst.
Wat te näöle’?
Huussese klörrekes
Dur Joop Brons
Uit Mededelingen, jaargang 39, nummer 5, 2014
Huusses is ’n mooie taol vol kleur, bedoch’ ik mien onderlès’. En nie’ inkel de klankkleur, mor ok de Huussese ienvulling van de klörrekes. ’n Rooie ku’j nie’ inkel kenne’ aon zien oranje häör of aon zien linkse vörkeur, ’t kan ok ’n aonhanger van Jonge Krach’ zien. Vur blauw gel’ ’t eigeste: wie blauw is, zal zeker nie’ worre’ opgesteld ien ’t èrste van RKHVV. Witte wiev’ zien helemòl nie’ wit, nè’ zo min as ’n Huussese gèèle las’ hèt van gèèlzuch’, al is dat leste nie’ op vurhand üt te slütte’. Wie gruun praot, is nog nie’ meteen zo gruun as gräs. En let d’r op da’j met Huusses Dictee gruun met ’n lange uu schrief en brün met ’n korte ü. Over klanke’ en klinkers gespraoke’. En over de bejpassende verwarring.
Ik kwam op de Huussese kleure’ aon de hand van de discussie over Zwarte Piet, waorien de tegenstanders ‘t wèr al te gries make’. Vur de blage’ is ’t allang gin boeman mèr, mor iemand die soms met de roe ien de hand ’t sträöigrej mot bewake’ tege’ bar vreche kiender’ en, geleuf mien: da’ zien onderhand de mèrste’. Dat die kèrl, die duk ok nog ’n dèrn is, gewoon zien kleur hèt gekrege’ umdat ie bej ’t grüsas van de kachel ien ’t nachtelijk düster zien wèrk mot doen wör wel héél gemäkkelik vergète’. Ik zou zelfs kunne’ zegge’: de blage’ meuge’ nog van geluk sprèke’ da’ Zwarte Piet met ’n roe verschien’, vur ’t eigeste geld had ’t ok ’n räökeliezer kunne’ zien.
De tegenstanders hör je inkel over de kleur zwart, mor ’t vil mien op dat de feministe’ zich nie’ gruun en gèèl ergere’ aon ’t feit dat Piet van oudsher ’n kerl is. Ja, dat zelfs de vròllie – zeg mor de Zwarte Rieten – zich as manspersoon ütdosse’. Hoewel…, of zo’n maillot onder zo’n pofboks now wel zo mannelijk is, daor ku’j ok vraogtekens bej zette’. Mor dan kom je ok medeen aon ’t kleedje van Sinterklaos, dus daor kan’k bèter mor over zwiege’. Ik wil mor zegge’: a’j alles zo zwart-wit wil zien, dan lop je ’t risico da’j bont en blauw eindig.
Wat te näöle’?