Onbekend stadsgezicht uit 1574,  uit mededelingen jaargang 6, 1981, nr. 3

DR E. SMIT en J.H.F. ZWEERS

Tussen 30 juli en 8 augustus 1980 brachten wij een bezoek aan een aantal archieven in het Kleefse land l). Tijdens deze reis ontdekten wij in het Stiftsarchiv Xanten een tot nu toe onbekende gekleurde kaart, waarvan een fragment de omslag van dit nummer van "Mededelingen" siert.

De gehele kaart toont een gezicht Op Angeren, HUISSEN, MALBURGEN, Elden, Arnhem en Westervoort en is op haar beurt een fragment van een oorspronkelijke kaart van grotere omvang 2).
Dankzij de bereidwillige medewerking van de heer Van Bebber van het Stiftsarchiv in Xanten KONDEN zwart—wit— en kleurenopnamen van de kaart worden gemaakt.
Huissen in 1574
De nu in Xanten ontdekte kaart toont ons een gezicht op de stad Huissen vanuit het noorden/noordoosten. Deze afbeelding is de oudste, die tot nu toe is gevonden. Tot Op heden waren wij aangewezen op de afbeeldingen in het zgn. Legerboeck, daterende uit 1586 3).
Gezien het feit, dat er slechts twaalf jaar ligt tussen het ontstaan van de afbeelding in Xanten en de serie kaarten in het "Legerboeck", willen wij bij het maken van een vergelijking en een beschrijving uitgaan van met name deze kaarten.
Wanneer zulks nodig is, zullen ook andere afbeeldingen ter vergelijking worden opgevoerd.

In dit kader is vooral de vogelvluchttekening van de stad (gezicht vanuit het oosten) , welke door de Historische Kring als vignet wordt gebruikt, van belang.
Zowel op de prent uit Xanten als op de vogelvluchttekening uit het Legerboeck dominteert de "Grote To(o)rn" (A) het beeld van de stad. In tegenstelling tot de vogelvluchttekening, heeft de tekenaar uit 1574 het burchtterrein wel nader uitgewerkt.
Naast de "Grote Toorn" zien we het hoofdgebouv (B) vóór het gebouw, dat de "Danenberg" of "Danenburgh" (C) was geheten. Deze Danenberg was gebouwd van tufsteen en werd in 1616 op last van keurvorst Johann Sigismund van Brandenburg gesloopt.
De toegang tot het burchtterrein werd de stadszijde o.a. gevormd door een poortgebouw', dat mogelijk ook op de vogelvluchttekening uit 1586 staat afgebeeld (D) .
Deze poort is gedeeltelijk en wel uiterst rechts ook te zien op de afbeelding "Slot te Huessen" , welke in 1979 door de Heer A.C. Neijenhuis werd ontdekt 4). Opvallend is, dat op de afbeelding uit 1574 de "Borchgraf(f)t binnen die Stadt Huessen" niet staat ingetekend.
Deze gracht, gelegen langs de Oostzijde van de Vierakkerstraat en de Zuidzijde van de Burchtgracht, werd eerst tegen het einde van de 17e gedempt. (Men zie de afbeelding op de tekeningen Op pg. 72).
Binnen de ommuring hebben beide tekenaars nog slechts twee gebouwen nader uitgewerkt. Op de eerste plaats de toren van de parochiekerk (E) . Op de tekening uit 1574 is het eigenlijke kerkgebouw gemakshalve maar weggelaten, terwijl de vogelvluchttekening uit 1586 er een verkeerde weergave van toont.
Het komt ons voor dat in beide gevallen de torenspits hoger staat weergegeven dan in werkelijkheid het geval is geweest. Tegenover de stadskerk in de Langekerkstraat lag de kerk van het St. Elisabethsconvent (F).
Op de vogelvluchttekening uit 1586 is deze kerk nauwelijks te herkennen. Vanwege die onherkenbaarheid is een goede vergelijking in dit geval niet mogelijk. Er is daarentegen nog een andere afbeelding van deze kerk, daterend uit het jaar 1712 5)
Deze tekening van Joh. Bucker (zie onder) vertoont veel overeenkomsten met de afbeelding op de prent van 1574. In beide gevallen is het markante torentje opmerkelijk alsmede hrt feit, dat de kerk drie boogvensters bezat en een enigszins doorzakkend dak.

Tenslotte de ommuring van de stad. De tekening uit 1586 geeft de "ei" —vorm van de stad, zoals die ook nu nog te herkennen is, goed weer. Dit in tegenstelling tot de prent uit 1574.
Mogelijk werd dit veroorzaakt doordat de laatste tekenaar het perspectief tekenen nog niet machtig was en alle gebouwen boven op elkaar plaatste om aldus een vogelvluchtperspectief te suggereren.
De toren rechts van hot St. Elisabethsconvent (G) maakte deel uit van de omwalling van de stad. Dezo toren, de "Malenborch" geheten, was EEn versterking van de stadsmuuR en was gelegen aan de Walstraat.
Ook op de prent uit 1586 is de "Malenborch"getekend (pg. 70) , zij het dat de toren hier een rechthoekige vorm heeft. Aan te nemen valt dat de tekenaar van 1586 de situatie beter weergeeft dan zijn collega uit 1574 want ook op andere prenten in het Legerboeck is deze toren steeds rechthoekig afgebeeld.
De Arnhemse Poort (H) zou volgens de tekening uit 1574 een rechthoekige poort zijn geweest. Dat is beslist niet juist. Al in 1535 was begonnen met de bouw van het "nyhen rondeels" (het nieuwe rondeel) dat gelegen was vóór het poortgebouw 6).
Dit rondeel is goed weergegeven op één van de kaarten uit het Legerboeck (Zie pg. 70) Een soortgelijke versterking als de Malenborch was er ook gelegen tussen de Arnhernse Poort en de Rijnpoort (K).
Op de prent van 1586 staat het gehele poortgebouw, gelegen aan het einde van de Rijnstraat, afgebeeld. De tekeuit 1574 toont slechts een zijgevel van het poortgebouw.
Resumerend kan worden gesteld, dat de kaarten uit 1574 en 1586 veel overeenkomsten vertonen. Doordat de tekenaar uit 1574 het buchtcomplex nader heeft uitgewerkt, is een beter inzicht gekregen in de bebouwing van het Huissense kasteel
De prent uit Xanten is ook niet alleEn een mooi prentje, maar bovendien een waardevolLe hulp bij het onderzoek naar de bebouwing van Huissen.

Fragrnent van de tekening uit het Legerboeck van 1586, waarop de Danenberg (C) is aangegeven. Daarnaast heeft de Kieefse secretaris Joh. Turck geschreven: "Diese Danenburgh ist 1616 de mandato ser. ducis electoris Brandenburgensis afgebrochen und die duyfstein verkocht; et sic cessat antiquitas Danorum" (Deze Danenbœgh ist in 1616 op last van Z.D.H..de Keurvorst van Brandenburg afgebroken en de tufsteen verkocht;en zo vergaat de oudheid der Denen (Noormannen?)".

Een iets jongere versie van de linker tekening, waarop de Danenberg en de muurpartijen rond de "Grote To(o)rn zijn verdwenen. Op beide tekeningen staat op de voorgrond;"Borchgraf(f)t binnen die Stadt Huessen". (RAG,Domadm.Hsn,inv.nr.9)

NOTEN:
1)J.H.F.Zweers, Studiereis naar archieven in het land van Kleef. IN: Mededelingen HKH, irg.5, pp. 241-244.
2) Stiftsarchiv Xanten.Karte 37.
3) RAG. Verzameling Dom. adm Huissen, invnr. 9.
4) In: Mededelingen HKH, jrg. 4, nr. 6, worden verschillende artikelen aan deze prent gewijd.
5) Hauptstaatsarchiv Düsseldorf.Karte 6a.
6) Aausarchiv Schloss Diersfordt inv. nr .803.