De Markt toen er nog veemarkt werd gehouden

Uit Mededelingen, jaargang 3, nummer 6 (1978)

De Markt is vanaf de bevrijding regelmatig een punt van discussie geweest in het kader van de plannen rond de wederopbouw van de kom.
De rapporten, voorstellen en historische beschouwingen daaromtrent zijn legio. In de uitgave Huissen in oude ansichten' (Zaltbommel ,1973) vindt men via de foto's 1 t/ m 7 de wisselende situatie rond de Markt vanaf de eeuwwisseiing tot en met ca. 1940 in beeld gebracht.
Het zijn echter alle stereotype ansichtkaarten, d. w. z. "stillevens". Wij publiceren thans twee (amateur-)foto's, die een activiteit op de Markt in beeld brengen, welke inherent is aan een marktplein: het houden van een (vee—)markt, en wel in de vooroorlogse jaren.
De weekmarkt, zoals die thans, sinds een aantal jaren, op de vrijdagmiddag wordt gehouden, deed voor het eerst haar intrede in het najaar van 1940, ofschoon er in vroeger eeuwen uiteraard tal van markten werden gehouden, zowel jaar- als weekmarkten. (Men Zie o. a. de snipper "Markten te Huissen" in ' 'Mededelingen', le jrg. ,nr.2, pg. 19) .
Het houden van veemarkten, zowel in het voorjaar als in het najaar, was van belang toen Huissen nog veeteelt van enige betekenis kende.
Het houden van veemarkten werd met name in de vorige eeuw en in de eerste drie decennia van deze eeuw steeds sterk gestimuleerd door de gemeenteraad, waarin - althans in de vorige eeuw - het agrarisch element sterk vertegenwoordigd was, zo niet overheerste.
In "Huissen, eene stad des vredes" (Dordrecht, 1856) maakt ds R. H. Graadt Jonckers op pg. 11 gewag van de in het oude keurboek ("Rechten der stad Huissen") vermelde vier "Peertsjaarmarckten" en van het feit, dat "men nu met nog niet veel succes eene beestenmarkt heeft opgerigt, ofschoon de Huissensche veehouders meermalen op keuringen of tentoonstellingen bekroond zijn".
Dat het met de aanvoer op de — in de jaren veer tig van de vorige eeuw - nieuw geactiveerde veemarkten niet zo best gesteld was, blijkt bv. uit de raadsnotulen van 1848. De gemeenteraad besloot daarom een advertentie te plaatsen in de Arnhemsche Courant, waarin werd geannonceerd, dat twee premies waren vastgesteld voor de eerste markt, nl. f. 12.-- "voor hem, die het meeste hoornvee hier ter markt brengt en f. 6.-- voor hem, die deze het naaste bijkomt, zullende in twijfelachtige gevallen het gemeentebestuur desideeren".

De folder, die de Marktcommissie in september 1940 in Arnhem-Zuid liet verspreiden. Deze commissie, welke in maart 1940 besloot tot oprichting van de "Vereeniging ter bevordering van de veeteelt en het marktwezen Huissen" , bestond uit de heren: G.Janssen Hzn, F.van Dort, A. H. Berendsen, C. Hoogerbrugge, A.Tonk, S.A.Huisman, G.J.v.d.Beld, Jac.van Vorselen, H. Wolters, W. Th. van Huet en E. J.Vliem. Tot instelling van de weekmarkt besloot de raad in juli 1940 .

Nadat de advertentie in maart was geplaatst werden in april reeds uitbetaald aan H. Weltjens en Henr. Konings, beiden te Huissen, resp. f. 12.—- en f. 6.-- "voor premie van op den 4 April 1848 het hoogste getal hoornvee aan de Markt te hebben gebragt". Een kwarteeuw later, toen er 3 voorjaarsveemarkten werden gehouden, was de situatie aanmerkelijk beter en het lijkt ons interessant om een indruk te geven van deze situatie, nu ruim een eeuw geleden, zoals die wordt medegedeeld in een krantebericht van 22 april 1875:
"Huissen. - Onze voorjaarsmarkten op 6, 13 en 20 April waren dit jaar ruim voorzien van schoon rundvee in groote verscheidenheid, en gaven den talrijken marktbezoekers en veehandelaars de beste gelegenheid hunne gading te maken. Op den eersten marktdag waren er ongeveer 150 stuks schoon vee aan de lijn; dit getal klom op den tweeden tot circa 200 stuks uitmuntend vee; terwijl er op de laatste markt een honderdtal waren aangevoerd. De handel was levendig, er werden flinke prijzen bedongen en aanzienlijke koopen gedaan tot koppels van 6 en 9 stuks.
Over het algemeen kan gezegd worden, dat de verwachting overtroffen is" .
De foto's, die wij nu publiceren, werden gemaakt tijdens de voorjaarsveemarkt op woensdag, 13 april 1932. Een krantebericht zegt ervan: "Het was j.l. Woensdag een ongekende drukte in ons anders zoo rustig stadje bij gelegenheid der Voorjaars-Veemarkt. Aangevoerd waren 70 stuks hoornvee en S manden biggen. De handel was vlug en menig beestje ging in andere handen over".

0e belangstelling op deze veemarkt was zo groot, dat de koeien — op één na (bovenste foto) - onzichtbaar zijn geworden. Uit de foto's blijkt, dat het vee was opgesteld zowel aan de kant van de Rijnstraat (foto boven) als bij de hoek Langestraat—Vierakkersestraat (foto beneden). De foto's zijn bovendien interessant wegens de gebouwen, die er op voorkomen. Op beide opnamen staat centraal het hoekpand Langestraat-Markt-Rijnstraat. Het was destijds bewoond door de heer M. (Tinus) Hendriks, schilder. In de aanbouw met het schuine dak had hij de werkplaats. Boven de dubbeIe deuren stond geschilderd: "Schilderwerkplaats". Enkele jaren later werd het pand gesloopt, waarna de heer J.A. van der Kemp er het winkel-woonhuis ("De Toko") liet bouwen, dat er nu nog staat.
Er is thans een kapsalon (Koeleman) in gevestigd. Achter de werkplaats is zichtbaar het hoge achterhuis van het pand, destijds bewoond door de fam. Hagdorn (winkel —bakkerij—woonhuis) , thans drukkerij Kuipers. Op deze foto, we!ke vanaf de dijkafrit werd gemaakt, zijn verder zichtbaar: links het café op de hoek Langestraat—Markt- Vierakkersestraat (laatstelijk Café Hoedt) en daarnaast café De Poort van Cleef. Beide panden werden bij het bombardement van 2 oktober 1944 getroffen en na de bevrijding gesloopt. Op de achtergrond zijn zichtbaar de torenspitsen van de r.k.kerk (links) en de herv. kerk (rechts), beide aan de oorlogshandel ingen ten offer gevallen. Het huisje uiterst rechts, dat op de benedenste foto beter zichtbaar is, is behouden gebleven.
De foto beneden werd vanaf de kant van de Tempelierenstraat gemaakt. Links op de voorgrond ziet men de oude hardstenen stadspomp, waartegen een ANWB-wegwijzer was geplaatst. De opname laat ook de voorgevel van het hoekpand—Hendriks zien; daarnaast winkel -bakkerij-woonhuis Hagdorn. Voorts (even zichtbaar) het pand van de fam. Broekman. Daarnaast stond het oude huis van de fam. De Haas, dat op de Gemeentelijke Monumentenlijst van 1943 werd geplaatst met de redengevende omschrijving: "... met kenmerkende dakkapel en fraaie Bentheimer stoep (waarvan één der stenen aan de Arnhemse Poort is geplaatst) , alsmede voordeur met levensboom in bovenlicht".
Tenslotte is zichtbaar de hoge topgevel , die met een scheepje was bekroond; een opmerkelijke schepping van de bouwkundige Frans Siepman. Rechts op de voorgrond kinderen, die geleund staan tegen de palen, die op marktdagen werden geplaatst.

De Markt van de toekomst ?
Nog steeds is, zoals bekend, niet definitief vastgesteld hoe in de toekomst de Markt er zal gaan uitzien. Nu het nieuwe stadhuis tenslotte toch niet op zijn historische plaats is teruggekeerd wordt - in het kader van het Ontwerp-Structuurplan voor de Kom - aan een andere representatieve bebouwing gedacht. Niettemin blijft het gegeven, dat de na de oorlog ontstane vergrote Markt door de uitbreiding aan de noord(Vervolg op pg. 248)
zijde een nmoeiiijk" plein doordat het doorsneden wordt door de dijkafrit, de Lange- en de Vierakkersestraat. In zijn bezwaarschrift aan de gemeenteraad zegt ons lid, de heer J.C. Berendsen, ervan: "De z.g. markt is destijds door een verkeerde plaatsing van een overigens zeer verdienstelijk stadhuisje in waterstaatsstijl alsmede door de uitmonding van de interlocale verkeersweg Lijmers—Looveer ter plaatse in de Vierakkersestraat, haar functie ontnomen en later met grote kosten opgerekt door afbraak van de Vierakkerstraat-bebouwing ter plaatse, maar de Markt blijft opengesplitst..."
Ons 'id-rechtspersOns lid-rechtspersoon, de "Rabobank" , heeft in haar bezwaarschrift aan de raad de kwestie van de Markt — waaraan haar hoofdkantoor is gelegen - eveneens aangesneden. De Rabobank volstaat echter hiet met een bezwaar maar presenteert ook een eigen plan voor een Markt. Wij achten dat plan rond deze historische plaats in ons stadje interessant genoeg om het onder de aandacht van onze leden te brengen.
In het bezwaarschrift schrijft de Rabobank: "De Markt is te klein gedacht om werkel ijk als ontmoetingsplaats te kunnen fungeren. Door de bebouwing aan de zuidzijde en de noordzijde op te schuiven in de richting van de Langestraat, en bij de Herv. kerk af te sluiten met een straat welke de Langestraat met de Langekerkstraat verbindt en een muur er/of groen, wordt een plein verkregen, dat de functie van ontmoetingsplaats en representatieve ruimte kan vervullen.
Hiermede worden tevens de mogelijkheden tot bebouwing van het zuidelijke gedeelte van het huidige marktterrein aanmerkelijk verbeterd, evenals de mogelijkheden van bevoorrading van de panden aan de Vierakkerstraat.
De Rabobank verwijst dan naar een bijgevoegde schets, zoals harerzijds de situering van de Markt en de verbinding met de Langekerkstraat is gedacht. "Uit de indiening van dit voorstel kan geconcludeerd worden, dat aan de realisatie van dit voorstel onzerzijds medewerking verleend zal worden", aldus de bank, die, zoals bekend, o.a. ook eigenaresse is van het gebouw van de Cremerstichting.
Wij hebben de schets van de Rabobank geprojecteerd op een fragment van de stadsplattegrond, schaal 1 : 1000 en van verklarende aanduidingen voorzien. Het plan lijkt ons in elk geval het bestuderen alleszins waard.

H.W.J.D.